Role dziecka w rodzinie alkoholowej i dysfunkcyjnej (role DDA)

Czym zatem są ,,role rodzinne” i jaką pełnią funkcję? Role są to wzory zachowania
i funkcjonowania. Pozwalają się one przystosować do szkodliwego, często patologicznego systemu rodzinnego i w nim przetrwać. Stanowią tarczę i ochronę dla dziecka, pomagają zmniejszyć ciągłe napięcie emocjonalne i ,,jakoś odnaleźć się” w trudnych warunkach. Zwykle dziecko wchodzi w określoną rolę (lub kilka ról) zupełnie nieświadomie, obserwując, że jego zachowanie ma wpływ na sytuację i przynosi np. ukojenie, spokój w domu. Czasami dziecko jest zapraszane do pełnienia określonej roli przez rodzica czy środowisko rodzinne. W zależności od opracowania i autora nazwy ról mogą być różnie nazywane, natomiast zwykle są to:

1. Dziecko bohater – zazwyczaj jest nim najstarsze dziecko (choć nie zawsze). Dokonuje wielu poświęceń i wyrzeczeń na rzecz rodziny. Rezygnuje z siebie, ze swoich planów, celów życiowych zwykle by wspierać młodsze rodzeństwo. Swoją postawą próbuje ochronić i odciążyć innych członków rodziny. Zwykle ma małą świadomość siebie, swoich potrzeb, nie potrafi o siebie zadbać, ignoruje swoje zmęczenie. Często doprowadza się do choroby lub stanów wycieńczenia.
2. Wspólnik/Wspomagacz – dziecko przyjmujące postawę opiekuńczą i ochronną wobec rodzica uzależnionego. Dziecko skupione jest na powstrzymaniu uzależnionego przed dostarczaniem substancji, szuka sposobów, które sprawią, że jego rodzic nie będzie używał substancji. Dziecko chroni także rodzica przed negatywnymi skutkami używania i np. przynosi mu alkohol, by ten nie musiał wychodzić z domu. Ta rola podobna jest do wzoru współuzależnienia, często występującego u partnera osoby uzależnionej.
3. Kozioł ofiarny – dziecko, na które zrzucana jest wina, nazywane jest ,,złym”. Reaguje na to buntem, niezgodą, ucieczkami z domu, wagarowaniem. To zwykle na nim wyładowuje się uzależniony rodzic, jest także adresatem agresji rodzica zdrowego. Dziecko odcina się emocjonalnie od rodziny i rodziców, jest dla nich oschłe. Zwraca się w stronę rówieśników, całą złość kieruje do siebie np. wcześnie sięgając po używki.
4. Niewidzialne dziecko/Zagubione dziecko – ,,dziecko, którego nie ma”. Wycofane, żyjące w swoim świecie (w fantazjach, marzeniach). Zwykle dziecko niewidzialne nie sprawia kłopotów wychowawczych, nie rzuca się w oczy. Ucieka od swoich uczuć, od sytuacji trudnych. Kontaktowanie się z rzeczywistością sprawia im trudność, dlatego dziecko wytwarza różne sposoby odrywania się od rzeczywistości np. za pomocą używek.
5. Maskotka/Błazen – dziecko urocze, przymilne, pełni zadanie ,,rozładowywacza” napięć w rodzinie. Dziecko to jest często wykorzystywane przez rodzica zdrowego do ujarzmienia agresji ze strony osoby uzależnionej. Jest traktowane niepoważnie, co sprawia, że zaciera się granica pomiędzy powagą a żartem, śmiechem a płaczem. To z kolei sprawia, że dziecko odłącza się od uczuć. Nakłada maskę uśmiechu i żartuje, kiedy jest przerażone; dowcipkuje, kiedy czuje smutek.

Zrozumienie swojego miejsca i zobaczenie swojej roli w patologicznym systemie rodzinnym to bardzo ważny krok w procesie terapii DDA, ale także w funkcjonowaniu na co dzień. W dzieciństwie role rzeczywiście przynosiły obniżenie napięcia, umożliwiały radzenie sobie w toksycznym środowisku. Jednak w dorosłym życiu przestają spełniać swoją funkcję. Zwykle są źródłem cierpienia, obciążenia i działają na szkodę – są częścią nieadaptacyjnego schematu.

Świadomość roli jaką pełniłeś jako dziecko w domu z uzależnionym rodzicem jest źródłem wiedzy o Tobie i Twoim dzieciństwie. Może pomóc Ci zrozumieć siebie i motywy Twojego działania tu i teraz. Jest także początkiem wychodzenia ze schematu i bycia po prostu sobą.