Zaburzenia odżywiania

Jedzenie odgrywa istotną rolę w naszym życiu. Może być jednym ze sposobów, regulowania naszych emocji. Zrozumienie własnych uczuć i zachowań związanych z niektórymi zaburzeniami odżywiania może być pomocne. Twoja osobista relacja z jedzeniem może się zmieniać z biegiem czasu. (możesz jeść za dużo, mieć zachcianki lub tracić apetyt), ale zaburzenia odżywiania są zupełnie inne.
Mogą one być szkodliwe zarówno dla zdrowia fizycznego i emocjonalnego, a nawet zagrażać życiu.

SPIS TREŚCI

Zaburzenia odżywiania – objawy

Nie ma jednego powodu, dla którego dana osoba będzie miała problem z jedzeniem. Może to być spowodowane wieloma czynnikami, w tym genetycznymi, społecznymi, biologicznymi, psychologicznymi i środowiskowymi.

Zaburzenia odżywiania mogą być sposobem radzenia sobie z uczuciami złości, smutku, depresji lub niepokoju. Mogą dotknąć każdego, a sytuacje będą różne dla każdej osoby. Jeśli jednak obawiasz się o zdrowie swoje lub bliskiej osoby, istnieje kilka sygnałów ostrzegawczych, na które możesz zwrócić uwagę. Należą do nich:
zmiany w zachowaniu lub osobowości
wycofanie się z sytuacji społecznych lub hobby, które wcześniej sprawiały przyjemność,
unikanie sytuacji związanych z jedzeniem, odczuwanie dyskomfortu podczas jedzenia w miejscach publicznych lub wymyślanie wymówek,
krytykowanie i komentowanie swojej wagi,
częste ważenie się,
spożywanie tylko niektórych pokarmów,
opuszczanie posiłków,
spożywanie dużej ilości jedzenia za jednym razem,
jedzenie w tajemnicy,
próbowanie pozbycia się zjedzonych pokarmów, wywołując wymioty, stosując środki przeczyszczające lub intensywnie ćwicząc,
sięganie po jedzenie, które uważasz za niezdrowe,
przechodzenie przez codzienne cykle jedzenia, poczucie winy, oczyszczanie organizmu, uczucie głodu i ponowne jedzenie,
głodzenie się.

Co powoduje zaburzenia odżywiania?

Większość specjalistów uważa, że zaburzenia odżywiania rozwijają się z powodu połączenia czynników psychologicznych, środowiskowych i genetycznych.

Czynniki psychologiczne zaburzeń odżywiania mogą być następujące:

stres, z którym trudno sobie poradzić,
podatność na depresję i niepokój,
zamartwianie się o przyszłość,
niskie poczucie własnej wartości,
bycie perfekcjonistą,
kontrolowanie swoich emocji (chudnąc czujemy się lepiej, co daje nam poczucie kontroli)
potrzeba wyrażenia własnych uczuć (niekiedy odmówienie zjedzenia posiłku jest jedynym sposobem wyrażenia własnych uczuć),
obsesyjne myśli lub lęk przed utyciem,

Czynnikami genetycznymi zaburzeń odżywiania mogą być:

zmiany w mózgu lub poziomie hormonów
występowanie w rodzinie zaburzeń odżywiania, depresji lub nadużywania substancji.

Czynnikami środowiskowymi zaburzeń odżywiania mogą być:

trudne relacje rodzinne,
social media, telewizja promujące idealną sylwetkę,
presja w szkole lub pracy,
zastraszanie, mobbing,
znęcanie się,
krytykowanie za kształt ciała lub nawyki żywieniowe,
wykonywanie zawodu lub hobby, w którym bycie szczupłym jest postrzegane jako ideał.

Zrozumieć anoreksję

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie anoreksję (ang. anorexia nervosa), oznacza to, że nie spożywasz wystarczającej ilości pokarmu. Co za tym idzie, nie otrzymujesz wystarczającej ilości energii i składników odżywczych, których potrzebujesz, aby organizm mógł prawidłowo funkcjonować.

Anoreksja a Twoje uczucia

Jeśli cierpisz na anoreksję, możesz odczuwać:

niskie poczucie własnej wartości
uczucie depresji i lęku
złość, jeśli ktoś kwestionuje twoją wagę lub ilość spożywanego pożywienia,
niepokój lub panikę, zwłaszcza w czasie posiłków
niezdolność do myślenia o czymkolwiek innym niż jedzenie
potrzebę, że musisz być idealna lub że nigdy nie jesteś wystarczająco dobra
samotność,
że jesteś otyła i boisz się przybrać na wadze
potrzebę kontroli, którą czujesz, że tracisz kiedy jesz
że ukrywasz pewne rzeczy przed rodziną i przyjaciółmi
jakbyś chciała zniknąć
że utrata wagi to za mało
zmęczenie i brak zainteresowania rzeczami, które normalnie sprawiają ci przyjemność
nie widzisz wyjścia z sytuacji, a nawet masz depresję,
jakby odmawianie sobie jedzenia lub nadmierne ćwiczenie było osiągnięciem/sukcesem.

Anoreksja a Twoje ciało
Podczas doświadczania anoreksji, możesz:

bardzo szybko chudnąć,
ważyć mniej niż normalnie ważysz lub powinnaś ważyć dla swojego wieku i wzrostu,
mieć trudności z koncentracją,
odczuwać zimno i słabość,
poruszać się wolniej niż zwykle,
mieć nieregularne miesiączki lub nie mieć ich wcale, jeśli zwykle miesiączkujesz,
tracić włosy lub zacząć mieć bardzo cienkie włosy,
cierpieć na osteoporozę – jest to choroba, która powoduje, że kości łatwo się łamią.

Anoreksja a Twoje działania
Jeśli doświadczasz anoreksji, możesz:

ograniczyć spożycie pokarmu lub całkowicie przestać jeść
ukrywać jedzenie lub potajemnie je wyrzucać
spędzać dużo czasu na liczeniu kalorii we wszystkim co jesz
unikać „niezdrowego” jedzenia, takich jak te z dużą ilością kalorii lub tłuszczu
czytać książki z przepisami i gotować posiłki dla innych, nie jedząc ich samodzielnie
zażywać leki, zmniejszające apetyt lub przyspieszają trawienie
spędzać czas na myśleniu o schudnięciu i ważeniu się
dużo ćwiczyć, i rygorystycznie przestrzegać zasad dotyczących ilości ćwiczeń
wymyślać zasady dotyczące jedzenia – na przykład dzielić jedzenie na „dobre” i „złe” lub jeść tylko określone kolory żywności.
rygorystycznie przestrzegać pór spożywania posiłków i nie jeść poza nimi

Bulimia – co to?

Jeśli zdiagnozowano u Ciebie bulimię (ang. bulimia nervosa), możesz doświadczać cykli objadania, po których następuje silna potrzeba oczyszczania.

Charakterystyczne objadanie się polega na spożywaniu dużej ilości jedzenia za jednym razem.

Oczyszczanie to działanie mające na celu pozbycie się jedzenia, które zostało zjedzone po przejedzeniu. Możesz czuć się winny lub zawstydzony z powodu tego, co zjadłeś.

Bulimia nervosa dotyczy głównie kobiet, jest to około 90% wszystkich przypadków)

Bulimia a Twoje uczucia
Jeśli doświadczasz bulimii, możesz odczuwać:

poczucie wstydu i poczucie winy (np. po objadaniu się i oczyszczaniu organizmu),
zniekształcone postrzeganie swojego kształtu ciała lub wagi,
nienawiść do swojego ciała,
obsesyjne myśli o jedzeniu (np. kiedy/co jeść),
strach przed odkryciem przez rodzinę i przyjaciół,
wahania nastroju,
przygnębienie, uczucie niepokoju czy napięcia,
samotność,
złe samopoczucie, smutek, zdenerwowanie,
bezradność w związku z powtarzającymi się cyklami braku kontroli i prób odzyskania jej.

Bulimia a Twoje ciało
Podczas doświadczania bulimii, możesz:

utrzymywać mniej więcej tę samą wagę lub doświadczać częstych zmian wagi
być odwodniona, co może powodować problemy z cerą
mieć zaburzenia hormonalne (skutkujące m.in. nieregularnym miesiączkowaniem
uszkodzić zęby (kwas żołądkowy zawarty w zwracanej treści żołądka niszczy szkliwo)
rozwinąć zespół jelita drażliwego, rozciągniętą okrężnicę, zaparcia lub choroby serca, jeśli stosujesz środki przeczyszczające.
problemy żołądkowe (bóle brzucha, wzdęcia, zaparcia)
zmęczenie i brak energii.

Bulimia a Twoje działania
Jeśli doświadczasz bulimii, możesz:

jeść duże ilości jedzenia za jednym razem,
przechodzić przez codzienne cykle jedzenia, poczucia winy, oczyszczania się, uczucia głodu i ponownego jedzenia,
objadać się pokarmami, które według Ciebie są dla Ciebie szkodliwe,
jeść w tajemnicy lub znikać zaraz po zjedzeniu,
głodzić się pomiędzy kolejnymi napadami,
spożywać tylko wybrane rodzaje żywności,
próbujesz pozbyć się zjedzonych pokarmów (oczyszczanie), wywołując wymioty, stosując środki przeczyszczające lub dużo ćwicząc.

Zaburzenia z napadami objadania się (ang. binge eating disorder)

Jeśli jesteś osobą, która cierpi na zaburzenia objadania się, prawdopodobnie odczuwasz przymus jedzenia i bardzo często nie jesteś w stanie oprzeć się temu silnemu pragnieniu. Możesz czuć, że nie jesteś w stanie przestać jeść, nawet jeśli bardzo tego chcesz.

Zaburzenia odżywiania z napadami objadania się a Twoje uczucia

Jeśli doświadczasz zaburzeń odżywiania, możesz odczuwać:

brak kontroli spożywaniem posiłków
poczucie wstydu z powodu nawyków żywieniowych
poczucie, że Twoje zachowania związane z jedzeniem wymykają się spod kontroli
samotność, pustkę
przygnębienie z powodu wyglądu swojego ciała
niskie poczucie własnej wartości
stres i niepokój
przygnębienie, obrzydzenie, wstyd, poczucie winy lub niepokój z powodu jedzenia

Zaburzenia odżywiania z napadami objadania się a Twoje ciało.

Podczas doświadczania zaburzeń odżywiania możesz:

przybrać na wadze
często chorować
możesz czuć się osłabiony, ospały w wyniku dużych wahań cukru we krwi
mogą pojawić się problemy zdrowotne, takie jak refluks czy zespół jelita drażliwego
mogą rozwinąć się choroby związane z nadwagą – na przykład cukrzyca typu 2, wysokie ciśnienie krwi lub bóle stawów i mięśni.
mieć problemy z oddychaniem
mieć problemy ze snem
szybko się męczyć

Zaburzenia odżywiania z napadami objadania się a Twoje działania.

Jeśli doświadczasz zaburzeń odżywiania, możesz:

jeść duże ilości jedzenia na raz
jeść bez myślenia o tym, szczególnie podczas wykonywania innych czynności (np. oglądając telewizję)
często jeść niezdrową żywność
jeść dla pocieszenia, kiedy czujesz się zestresowany, zdenerwowany, znudzony lub nieszczęśliwy
jeść, aż poczujesz się niewygodnie pełny lub będzie ci niedobrze
ukrywać to ile jesz
uważać, że dieta jest trudna za każdym razem, kiedy się jej próbuje.
jeść bardzo duże ilości jedzenia w krótkim czasie
często stosować diety, które nie przynoszą rezultatu
często jeść w samotności lub w tajemnicy
jedzenie nawet wtedy, kiedy jesteś najedzony lub nie jesteś głodny

Inne zaburzenia odżywiania

Pica – jest zaburzeniem, które polega na spożywaniu niejadalnych substancji i przedmiotów (farby, papier, ziemia, szkło, kamienie, metale). Zaburzenie pica może spowodować poważne konsekwencje dla organizmu, a w skrajnych przypadkach może nawet prowadzić do utraty życia. Niektóre przedmioty mogą zablokować jelita i uniemożliwić prawidłowe trawienie. Inne substancje, takie jak farba czy chemikalia mogą powodować ostre zatrucia. Pica najczęściej obserwowana jest u małych dzieci, a także u osób z zaburzeniami psychicznymi, takimi jak: schizofrenia i zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne.

Zaburzenie przeżuwania – jest rzadką chorobą, która obejmuje powtarzające się, nawykowe, świadome cofanie niedawno połkniętego pokarmu z żołądka do jamy ustnej, ponownym jego przeżuciu lub usunięciu na zewnątrz.

Inne określone zaburzenie odżywiania – są terminem zbiorczym, u osób, u których go zdiagnozowano, mogą występować bardzo różne objawy. Niektóre specyficzne przykłady obejmują:

Zespół jedzenia nocnego – sytuacja, w której ktoś wielokrotnie je w nocy, albo po przebudzeniu się ze snu, albo jedząc dużo po wieczornym posiłku.

Ortoreksja – odnosi się do obsesji na punkcie jedzenia zdrowej żywności. Dobre samopoczucie osoby z ortoreksją jest nadmiernie uzależnione od spożywania „zdrowego” jedzenia i trzymania się rygorystycznej diety.
Nie oznacza to, że każdy, kto przestrzega zdrowego planu żywieniowego lub diety, cierpi na ortoreksję. Podobnie jak w przypadku innych zaburzeń odżywiania, dane zachowanie żywieniowe – w tym przypadku „zdrowe” lub „niezdrowe” jedzenie – jest wykorzystywane do radzenia sobie z negatywnymi myślami i uczuciami lub do poczucia kontroli.

Według Bratmana i Knighta kryterium diagnozy to pozytywna odpowiedź na co najmniej cztery z 10 pytań:

Czy myśli na temat zdrowej diety zajmują Ci więcej niż 3 godz. dziennie?
Czy planujesz swoje posiłki dzień wcześniej?
Co jest dla Ciebie ważniejsze: to, co jesz, czy przyjemność, którą czerpiesz z jedzenia?
Czy jakość Twojego życia obniżyła się po wprowadzeniu zdrowej diety?
Czy jesteś coraz bardziej restrykcyjny/a w ograniczeniach dietetycznych?
Czy jesteś w stanie poświęcić przyjemność z jedzenia na rzecz utrzymania zdrowej diety?
Czy Twoje poczucie wartości wzrasta, gdy jesz zdrowo? Czy pogardzasz osobami, które nie utrzymują zdrowej diety?
Czy odczuwasz poczucie winy, gdy złamiesz restrykcje?
Czy uważasz, że Twoja dieta wpłynęła negatywnie na Twoje kontakty społeczne?
Czy czujesz, iż całkowicie kontrolujesz swoje życie, gdy jesz właściwie?

Możliwości terapii dla zaburzeń odżywiania

Kiedy znajdujesz się w stanie silnego zaburzenia odżywiania myśl o uzyskaniu wsparcia lub pomocy może być dla Ciebie przerażająca. Możne wiązać się z obawami, że proces powrotu do zdrowia będzie wiązał się z utratą kontroli nad swoim życiem. Uzyskanie wsparcia nie polega jednak na tym, że lekarze czy terapeuci mówią ci, co masz robić. Chodzi o pomoc w zrozumieniu, dlaczego myślisz w określony sposób, jak możesz to zmienić i ostatecznie poczuć się lepiej, zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Terapia pomaga w zmianie szkodliwych zachowań i wzorców myślowych, pomaga radzić sobie z myślami dotyczącymi zniekształconego wyobrażenia o własnym ciele i wadze.

Kiedy spotkasz się z terapeutą, aby uzyskać pomoc w zaburzeniach odżywiania, przeprowadzi on poufne badanie wstępne. Zada Ci pytania o Twoje nawyki żywieniowe i objawy, a także o Twoją rodzinę, związki i emocje. Terapeuta będzie mógł wtedy zdiagnozować Twój stan i będzie pracował z Tobą aby stworzyć cele i plan leczenia.

Jeśli podejrzewasz, że przyjaciel lub członek rodziny ma zaburzenia odżywiania, może być trudno wiedzieć, co robić, ale zaoferuj wsparcie. Bądź delikatny w swoim podejściu i daj im znać, że jesteś tam, aby słuchać, jeśli chcą porozmawiać. Twój przyjaciel może nie wiedzieć, że ma problem, lub jeśli wie, może nie być gotowy, aby szukać pomocy. Strach to potężna rzecz i może być trudno dostrzec drogę wyjścia z ciemnego miejsca, w którym się znajduje. Postaraj się nie przyjmować założeń i daj mu znać, że pomożesz mu, kiedy będzie na to gotowy.

Karolina Łukaszewska

Psycholog
Psychoterapeuta

Aleksandra Bukowska