Zaburzenia osobowości – rodzaje, objawy, leczenie

Czym jest zaburzenie osobowości?

Życie z zaburzeniem osobowości może oznaczać, że Twoje myśli, uczucia i zachowania są trudne do zrozumienia i zarządzania. Może to oznaczać, że Twoje postawy i reakcje znacząco różnią się od sposobu działania innych osób. Ludzie mogą tego nie rozumieć, co może sprawić, że poczujesz się dziwnie i niepewnie. Czasami niektóre z tych zachowań, myśli i emocji mogą wywoływać u Ciebie ogromny niepokój, który negatywnie wpływa na sposób, w jaki funkcjonujesz w świecie. Jeśli dzieje się tak przez długi czas i wielokrotnie – specjaliści od zdrowia psychicznego nazywają to zaburzeniem osobowości.

Z zaburzeniami osobowości, zazwyczaj doświadczasz emocji i myśli, które zmniejszają Twoją zdolność do:

• radzenia sobie ze stresem i przystosowywania się do niego
• łączenia się i nawiązywania więzi z innymi ludźmi
• skutecznego rozwiązywania problemów

Na przykład, jeśli masz zaburzenia osobowości, Twoją reakcją na utratę pracy może być obwinianie współpracowników za zwolnienie i wdanie się w kłótnię z szefem. Możesz nie zdawać sobie sprawy z tego, jak niektóre z Twoich zachowań mogły doprowadzić Cię do tych trudności.

Tak, to prawda, że ludzie, którzy nie żyją z zaburzeniami osobowości, mogą mieć taką samą reakcję. Każdy z nas czasem czuje się wkurzony(a), emocjonalny(a) czy paranoiczny(a).

Ale jeśli radzisz sobie ze stresem w podobny sposób za każdym razem, a te cechy powodują ciągłe problemy w Twoim życiu, dobrze jest zgłosić się po pomoc, żeby o siebie zadbać.

Warto pamiętać, że większość ludzi może rozpoznać u siebie kilka cech zaburzeń osobowości. Jeżeli jednak tych punktów wspólnych jest sporo, warto zwrócić się do specjalisty. 

Twoja osobowość pomaga Ci funkcjonować w życiu, ze wszystkimi wyzwaniami, które mogą się pojawić. Oznacza to, że nawet jeśli przejdziesz przez bolesne lub stresujące sytuacje, będziesz miał duże szanse, aby je przezwyciężyć i iść dalej.

To, w jaki sposób radzisz sobie z trudnościami, może różnić się od tego, w jaki sposób robi to ktoś inny. Każdy z nas ma swój własny sposób radzenia sobie, a to w dużej mierze zależy od naszych dominujących cech osobowości.

Na przykład, możesz być, między innymi, cierpliwy, odporny i wytrwały. Te cechy osobowości mogą pomóc Ci przezwyciężyć utratę pracy i zmotywować się do znalezienia nowej, lepszej.

Pomogą Ci one odbić się od początkowego uczucia rozczarowania i poświęcić czas na znalezienie innej pozycji. Nawet jeśli wiesz, że to może nie nastąpić z dnia na dzień, pozostajesz zmotywowany.

Możesz również zastanowić się nad okolicznościami, które doprowadziły Cię do tego miejsca, wziąć na siebie odpowiedzialność (jeśli taka istnieje) i zanotować wyciągnięte wnioski. Jeśli masz zaburzenia osobowości, tak się nie dzieje.

Aby faktycznie mieć zaburzenie osobowości, musiałbyś (musiałabyś) wykazać wszystkie lub prawie wszystkie cechy charakterystyczne dla tego zaburzenia. Dodatkowo cechy te powodują problemy i trudności w Twoim życiu, wtedy mówimy o zaburzeniu osobowości.

Nie wszystkie zaburzenia osobowości mają takie same objawy i dominujące cechy. Coś, co je łączy to fakt, że ludzie z zaburzeniami osobowości doświadczają trudności w reagowaniu na wyzwania i wymagania życiowe.

Trudności te wpływają na:

• relacje

• wydajność i efektywność w pracy

• światopogląd

• wewnętrzne odczucia

• sposób radzenia sobie z wyzwaniami

Co powoduje zaburzenia osobowości?

Zaburzenie osobowości nie jest osobistym wyborem. Zaburzenia osobowości są rezultatem wielu czynników, które wpłynęły na Twoje życie, między innymi:

• czynniki genetyczne

• procesy biologiczne

• doświadczenia kulturowe

• traumatyczne doświadczenia

• relacje w dzieciństwie, sposób wychowania

Nie ma jednej przyczyny zaburzeń osobowości. Nie jest też jasne, dlaczego nie wszyscy reagują w dokładnie ten sam sposób na te równorzędne czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Dlatego eksperci uważają, że przyczyną może być specyficzna kombinacja wszystkich powyższych czynników.

Jak rozpoznać zaburzenie osobowości?

Zaburzenia osobowości zazwyczaj stają się zauważalne w okresie dojrzewania. Możesz mieć trudności z budowaniem i utrzymywaniem satysfakcjonujących relacji. Czasami może Ci być trudno efektywnie współpracować z innymi.  Życie z zaburzeniem osobowości może sprawić, że będziesz odczuwał (a), że Twoje reakcje i zachowania są inne niż ludzi z Twojego otoczenia, że inni Cię nie rozumieją, co często prowadzi do izolacji społecznej, a w konsekwencji do poczucia wyobcowania od innych.

Pięć kryteriów, które muszą być spełnione, aby stwierdzić zaburzeń osobowości to:

1. Nieprawidłowości

Są to trudności, których doświadczasz w tym, jak postrzegasz i odnosisz się do siebie (tożsamość i poczucie własnej wartości) oraz jak nawiązujesz kontakt i relacje z innymi (intymność).

Odnosi się to do powtarzających się myśli, emocji i zachowań, które mogą być krzywdzące dla Ciebie i innych. Sposób, w jaki myślisz, czujesz i zachowujesz się, powoduje u Ciebie znaczące problemy w codziennym życiu. Na przykład, możesz nie być w stanie ufać innym lub często czuć się opuszczony, co powoduje cierpienie w codziennych relacjach z innymi.

2. Cechy osobowości utrudniające funkcjonowanie

Są to cechy, które raz po raz utrudniają Ci interakcję z innymi lub dostosowanie się do zmian. Mogą to być również cechy, które nie są oczekiwane lub akceptowane w Twojej kulturze. Możesz mieć na przykład trudności z kontrolą swoich emocji, zachowań, współpracą z innymi oraz utrzymywaniem długotrwałej, satysfakcjonującej relacji. Emocje mogą być bardzo intensywne, powodujące przytłoczenie. 

3. Czas trwania 

Doświadczasz tych trudności, sposobów reakcji przez długi czas i wielokrotnie w różnych sytuacjach.

4. Niezależność od kultury lub etapu rozwoju

Oznacza to, że specyficzne zachowania i myśli, na które patrzy terapeuta, nie mogą być wyjaśnione przez zwyczaje kulturowe lub cechy charakterystyczne i potrzeby Twojego wieku.

Na przykład, cecha impulsywności (oczywiście do pewnego stopnia) u nastolatka jest dość powszechna. Ale jeśli masz 40 lat, ta sama impulsywność może powodować trudności w Twoim życiu.

5. Brak związku z czynnikami zewnętrznymi

Psychoterapeuta będzie chciał się upewnić, że te zachowania, emocje i przekonania nie są spowodowane spożywaniem substancji, ogólnego stanu zdrowia lub choroby, urazu którego doznałeś (aś).

Jeżeli masz wrażenie, że wszystkie te czynniki są u Ciebie spełnione, warto się umówić na konsultację z psychoterapeutą, żeby porozmawiać o możliwościach otrzymania wsparcia. 

Czy zaburzenia osobowości są uleczalne?

Dzięki odpowiedniemu wsparciu i informacjom możesz zacząć rozumieć, przez co przechodzisz. Możesz nauczyć się, jak budować relacje, rozumieć siebie i innych, komunikować swoje potrzeby w zrozumiały sposób dla drugiej osoby. Możesz poszerzyć swoją samoświadomość i nauczyć się jak radzić sobie z uczuciami i żyć pełnią życia.

Cel psychoterapii zaburzeń osobowości

Psychoterapia w zakresie zaburzeń osobowości pomoże Ci lepiej zrozumieć myśli i zachowania. Nauczysz się jak kontrolować swoje emocje. Ważne jest, aby porozmawiać o tym, co przeżywasz, czy to z przyjacielem, członkiem rodziny czy odpowiednio wykwalifikowanym specjalistą. Dostępnych jest wiele różnych opcji leczenia, ale wszystko zależy od Twojej sytuacji. Skontaktuj się z nami, jeżeli masz jakiekolwiek pytania.

Ważnym elementem leczenia jest relacja między Tobą a psychoterapeutą. Posiadanie osoby, której można ufać i która będzie wspierać, słuchać i wierzyć w Ciebie, ma kluczowe znaczenie dla uzyskania najlepszych efektów leczenia. 

Rodzaje zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości mogą objawiać się na różne sposoby. Poniżej znajdziesz poszczególne zaburzenia osobowości. Samemu ciężko siebie ocenić, dlatego, jeżeli masz wrażenie, że któryś z opisów do Ciebie pasuje, warto zwrócić się do specjalisty. 

1. Paranoidalne zaburzenie osobowości

Osoba z paranoidalnym zaburzeniem osobowości zachowuje się i myśli  w sposób, który wydaje się innym dziwny, nietypowy i sprzeczny z normą. Cechą charakterystyczną jest to, że osoba z tym zaburzeniem będzie bardzo podejrzliwa w stosunku do innych ludzi i może wierzyć, że chcą ją skrzywdzić, upokorzyć, zrobić jej na złość.

Może to utrudniać osobom z tym zaburzeniem nawiązywanie bliskich relacji i dzielenie się intymnymi sprawami. Osoby te mogą chować urazę i odczuwać złość wobec innych ludzi przez wiele lat. Często osoby z paranoidalnym zaburzeniem osobowości doszukują się nieprzychylnych, wrogich podtekstów w czasie rozmów, nawet jeżeli wydźwięk rozmowy miał być neutralny albo nawet pozytywny. 

2. Schizoidalne zaburzenie osobowości

Schizoidalne zaburzenie osobowości jest stosunkowo rzadkie. Osoba doświadczająca tego zaburzenia osobowości ma znacznie ograniczony zakres doświadczeń emocjonalnych i ekspresji. Stara się unikać sytuacji społecznych i bliskich interakcji z innymi – woli spędzać czas sama, zaabsorbowana swoim światem, własnymi myślami i emocjami. Osoba z tym zaburzeniem może mieć trudności w prowadzeniu normalnego życia, z powodu nieumiejętności komunikacji z innymi, zarówno w domu, jak i w pracy i innych sytuacjach interpersonalnych. 

Uważa się, że schizoidalne zaburzenie osobowości dotyka częściej mężczyzn niż kobiety i ma tendencję do ujawniania się we wczesnej dorosłości i stopniowo przekształca się w długotrwały wzorzec emocjonalnego i społecznego oderwania. Ze względu na trudności w wyrażaniu emocji, osoba ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości ma tendencję do introwertyzmu i sprawia wrażenie zimnej i zdystansowanej. Zazwyczaj boi się jakiejkolwiek intymności, przez co jej relacje i doświadczenia seksualne są mocno ograniczone, a nawet mogą całkowicie zaniknąć.

Może być bardziej otwarta na członków rodziny, ale rzadko utrzymuje bardzo bliskie więzi. Najczęściej jest niezainteresowana interakcjami społecznymi. Uważa, że bezpieczniej i wygodniej jest być samotnym i móc podążać dobrze znaną, określoną rutyną. Ma przewidywalne nawyki i lubi marzyć, nawet jeśli wydaje się mocno zakorzeniona w codziennej rzeczywistości.

3. Schizotypowe zaburzenie osobowości

Osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości ma trudności w nawiązywaniu relacji i zazwyczaj ma niewielu, jeśli w ogóle, bliskich przyjaciół. Odczuwa skrajny niepokój w sytuacjach społecznych i może zachowywać się dziwnie, nietypowo lub w ogóle nie reagować podczas rozmów. Osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości często szuka izolacji od innych, ponieważ myśli, że jest stałym tematem kpin, obgadywania lub krytyki. Ufa niewielu ludziom i postrzega świat jako miejsce, w którym jest odizolowana.

Osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości zazwyczaj ubiera się niestandardowo, dziwnie, zachowuje się ekscentrycznie. Sposób mówienia jest skomplikowany i trudny do naśladowania. Może to być przyczyną wyśmiewania się, co prowadzi do paranoi, że wszyscy inni chcą ich zrobić na złość. W przeciwieństwie do schizofrenii, osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości nie jest generalnie podatne na urojenia. Choć może przypominać osobę chorą na schizofrenię, częściej zachowuje się niestandardowo, mając nietypowe przekonania. Zaburzenie to można najlepiej zdefiniować jako zaburzenia w schematach myślowych, wyglądzie i zachowaniu oraz brak relacji interpersonalnych. Osoba ze schizotypowym zaburzeniem osobowości jest bardziej skłonna do przyłączania się do sekt.

4. Antyspołeczne zaburzenie osobowości

Antyspołeczne zaburzenie osobowości, podobnie jak inne zaburzenia osobowości, może mieć różny stopień nasilenia. Osoba z tym zaburzeniem może wykazywać sporadyczne przykłady złego zachowania, podczas gdy ktoś znajdujący się na drugim końcu spektrum antyspołecznego zaburzenia osobowości może wielokrotnie popełniać poważne przestępstwa. Ogólnie rzecz biorąc, wiele osób z tym zaburzeniem przejawia tendencję do lekceważenia i braku troski o uczucia innych.

Źródłem antyspołecznego zaburzenia osobowości jest zazwyczaj wynik długotrwałego, nierozwiązanego problemu, który mógł wystąpić w dzieciństwie. Do rozwoju antyspołecznego zaburzenia osobowości mogą przyczynić się problemy edukacyjne, rodzinne, społeczno-ekonomiczne oraz trudności z relacjami – wszystkie te czynniki można leczyć za pomocą terapii. 

Życie z antyspołecznym zaburzeniem osobowości

Osobie mającej antyspołeczne zaburzenie osobowości brakuje empatii w stosunku do innych, przez co często jest odbierana jako bezduszna i cyniczna. Może sprawiać wrażenie aroganckiej i odmawiać wykonania jakiejkolwiek pracy, którą postrzega jako poniżej ich możliwości. Zarozumiałość i pewność siebie to kolejne cechy związane z tym zaburzeniem psychicznym. Osoba charakteryzująca się tym zaburzeniem może wykazywać powierzchowny urok, używając specjalistycznego słownictwa, aby zaimponować innym, którzy nie są tak dobrze zaznajomieni z tematem. Wykorzystuje wszelkie dostrzegane słabości (miękkie serce, troskliwość lub uczciwość) u innych osób dla własnych korzyści. Trwałe związki są rzadkością, ponieważ często zawierają pewien stopień zaniedbania i/lub znęcania się (fizycznego i/lub werbalnego), dlatego są trudne do wytrzymania.

Osoba z antyspołecznym zaburzeniem osobowości często dorastała w atmosferze niespójności i konfliktów rodzicielskich. Mogła doświadczać wielokrotnych zmian opieki. W wyniku braku stabilności i oparcia w rodzinie taka osoba prawdopodobnie będzie wagarować, popełniać wykroczenia lub przestępstwa oraz nadużywać substancji psychoaktywnych. Może mieć trudności z podjęciem pracy i jej utrzymaniem, utrzymaniem relacji społecznych i wzięciem odpowiedzialności za popełnioną winę. Zdarza się, że osoba z antyspołecznym zaburzeniem osobowości trafia do więzienia. Cechy charakteryzujące to zaburzenie osobowości:

• brak empatii, obojętność wobec trudności innych

• niespokojne zachowanie

• przerzucanie winy na innych

• nieodpowiedzialne zachowanie

• manipulacja innymi w celu osiągnięcia osobistych korzyści

• gniew, złość, agresja wobec innych